سوءمدیریت یا بداقبالی در موقعیت طبیعی؟ واقعیت امر این است که هر دو در ایجاد این وضعیت دخیل هستند. مدیریت حمل و نقل در کشور درمجموع ازگذشته تا امروز بی‌تقصیر نبوده است. سهم حمل‌ونقل عمومی در سفرهای درون شهری پایین است و بخش عمده آن توسط اتوبوس انجام می‌شود که خود هنوز آلاینده است. خودروهای ما دارای استانداردهای روز دنیا نیستند، سوخت ما با استانداردهای جهانی فاصله دارد و بد اقبالی‌های طبیعی را نیز باید به آن اضافه کنیم؛ بداقبالی‌هایی چون کمبود باد مؤثر، پایداری هوا و کمبود بارش.
گرچه شهر تهران از نظر اقلیمی در منطقه‌ای خوش آب و هوا در دامنه‌های جنوبی رشته کوه‌های البرز واقع شده است و یکی از دلایل تجمع جمعیت و رشد شهر نیز همین بوده است اما متأسفانه هم تهران و هم سایر شهرهای کشورمان در عرض‌های میانی (حدودا بین 30 تا 45 درجه شمالی) قرار گرفته‌اند که به‌لحاظ جریان‌های عمودی جوی، محل نزول توده جریان‌های هوایی است که به‌علت گرمای هوا از ناحیه استوایی صعود کرده است. این پدیده عملا با سکون و پایداری جو همراه است که موجب تشدید آلودگی هوا در نزدیکی سطح زمین می‌شود. در مجموع آمارهای سازمان هواشناسی نشان می‌دهد که در تهران در بیش از 270 روز در سال، پایداری هوا مشاهده می‌شود که شدت آن در پاییز و زمستان بیشتر است.
از نظر وزش باد نیز تهران را می‌توان شهری نسبتا آرام نامید؛ در نتیجه سطح شهر همچنان غبار آلود خواهد ماند. تنها با وزش بادهای با سرعت بیش از 3کیلومتر بر ثانیه است که سطح شهر کاملا شفاف می‌شود و از داخل شهر می‌توان مناظر زیبای کوه‌های شمالی را مشاهده کرد.مشکل طبیعی دیگر تهران و اغلب شهرهای بزرگ کشورمان، کمبود بارش است. بارندگی ضمن توان شست‌وشوی برخی از آلاینده‌های قابل حل در آب مانند ذرات معلق، SO2 و NO2 باعث شست‌وشوی سطوح و معابر شهری شده و از بازگشت ذرات معلق به هوا جلوگیری می‌کند.
حال چه باید کرد؟ اقلیم شهر را که نمی‌توانیم تغییر دهیم، ضمن اینکه متأسفانه بیشتر سناریوها درخصوص گرمایش جهانی و تغییر آب و هوا، پیش‌بینی می‌کنند که ایران و ازجمله تهران به سمت اقلیمی خشک‌تر خواهد رفت و این دورنمای خوبی برای وضعیت آلودگی هوا در کشور ما نخواهد بود.
با این حال معضل آلودگی هوای تهران راه حل دارد، چراکه معضل آلودگی هوای شهرهای بزرگ‌تر از تهران در جهان مانند توکیوی34 میلیونی، سئول 24میلیونی، نیویورک 22 میلیونی، مسکوی 14میلیونی و لندن 13 میلیونی راه‌حل داشته است!
گرچه مسائل مختلفی مانند معاینه فنی، کنترل خودروهای دودزا و ساماندهی مشاغل و صنایع آلاینده در کاهش آلودگی هوا مؤثر هستند ولی هیچ گزینه‌ای در کاهش آلودگی هوای تهران قابل قیاس با نقش حمل‌ونقل عمومی پاک شهری یعنی حمل‌ونقل ریلی نیست. توسعه خطوط اتوبوسرانی تنها نسبت به استفاده از خودروهای شخصی و تا قبل از رسیدن به ایده آل، یعنی مترو، بهتر از خودروهای شخصی است ولی درنهایت خود، هنوز دارای آلودگی قابل‌توجهی است، مضافا بر اینکه گازوئیل مصرفی در کشور ما در کل دارای ppm5000 و برای تهران دارای ppm500 گوگرد است که تبدیل به گاز آلاینده SO2 می‌شود و این در حالی است که گازوئیل مصرفی در کشورهای پیشرفته دارای گوگرد ppm50-30 است.
مردم، مسئولان و همه دلسوزان بهداشت و محیط‌زیست شهر تهران بدانند که راه دومی جز توسعه بسیار سریع شبکه مترو در شهر تهران وجود ندارد. این اعتقاد هرگز سیاسی و جناحی نیست و بررسی وضعیت حمل‌ونقل شهرهای بزرگ دنیا آن را نشان می‌دهد. لندن که جمعیتی کمی بیشتر از تهران دارد دارای بیش از 400 کیلومتر متروی شهری است و شهرهای بزرگ دیگر مانند نیویورک، شانگهای، توکیو، مسکو و پاریس، همه بالای 200کیلومتر متروی داخل شهری دارند و سهم تهران در حدود 50 کیلومتر است.
آنان که تصور می‌کنند با اقداماتی غیر از توسعه مترو بتوان بر مشکل آلودگی هوای تهران فائق آمد، باید در این عقیده تجدید نظر کنند؛ البته در کنار مترو، طراحی و راه‌اندازی قطار برقی شهری یا تراموا نیز که آزمایش خود را در شهرهای بزرگ دنیا پس داده و هم‌اکنون نیز در حال گسترش است، می‌تواند کمک کارسازی باشد. متأسفانه سابقه فعالیت متروسازی در تهران از طراحی تابه‌حال، از عمر انقلاب اسلامی نیز بیشتر است ولی گرچه نتایج حاصله با زحمات زیادی به‌دست آمده است و به جای خود قابل تقدیر است اما به هیچ وجه رضایت‌بخش و درخور پایتخت کشور نیست. قصور در این امر به‌عهده کدام دستگاه بوده است؟
اگر ملاک و معیار حکومت، خدمت‌رسانی صادقانه به مردم است، چرا این نیاز پایه توسعه و پایدار شهری، چنین در دست‌اندازهای سیاسی - اداری گرفتار مانده است و درحالی‌که مدیریت شرکت مترو پتانسیل خود را برای توسعه خطوط مترو، بسیار بالاتر از وضعیت کنونی ارزیابی می‌کند و در عمل با توسعه کند آن روبه‌رو هستیم. امید است با واقعی‌تر شدن قیمت انرژی که خود یکی از عوامل مهم در کاهش آلودگی هواست و از طرفی منابع مالی در اختیار دولت را نیز افزایش می‌دهد، شاهد توجه بیشتر به توسعه متروی شهری تهران و سایر کلانشهرهای کشورمان با سرعت زیاد باشیم.
